Atopowe zapalenie skóry jest przewlekłą i nawrotową dermatozą, która występuje zarówno u dzieci jak i dorosłych. Do jej rozwoju dochodzi wskutek współdziałania czynników genetycznych, środowiskowych, uszkodzenia bariery naskórkowej i zaburzeń układu immunologicznego. Rozdrapane do krwi, sączące się rany powodują ból i cierpienie jakiego zdrowy człowiek nie jest w stanie sobie wyobrazić. Aż u 80% badanych wywołują frustrację i bezsilność. - zwraca uwagę Hubert Godziątkowski Prezes Polskiego Towarzystwa Chorób Atopowych. To koszmar, który nieustannie nawraca – mówią nastolatkowie opisując swoją chorobę. Drapię się do krwi, bo nie mogę przestać… Rany są jak wycięte nożem... Nie mogę się uczyć, nie mogę spać… Wytykają mnie palcami, wyśmiewają i mówią, że zarażam... Czasem nie mam już siły. - przyznają z żalem. Choroba, która jest zaostrzona praktycznie cały czas, u pacjentów z najcięższą jej postacią, odciska swoje piętno na całym życiu młodego pacjenta. Świąd, ból skóry, rozdrapane do krwi rany, frustracja ciągle nawracającą chorobą, reżimem pielęgnacyjnym czy określoną dietą to codzienność nastoletnich pacjentów cierpiących na AZS. Zmuszeni do rezygnacji z wielu aspektów swojego nastoletniego życia izolują się i skupiają na tym by przetrwać kolejny dzień. Niestety na drodze staje im niewiedza i brak społecznego zrozumienia dla ich cierpienia. Tym młodym ludziom potrzebne jest wsparcie psychologiczne i dostęp do skutecznych terapii tu i teraz. Tylko mając dostęp do skutecznych terapii będą mogli żyć i cieszyć się życiem tak jak ich rówieśnicy. - apeluje Godziątkowski. AZS jest albo bagatelizowane i traktowane przez osoby zdrowe jak wysypka wieku dziecięcego, która samoistnie ustępuje, albo uznawane za chorobę zakaźną, a pacjenci nią dotknięci są stygmatyzowani, wyśmiewani i wykluczani z życia społecznego grupy. Oba te podejścia są bardzo krzywdzące i powodują, że życie z atopowym zapaleniem skóry, zwłaszcza jeśli chodzi o nastolatków, dla których akceptacja rówieśników ma ogromne znaczenie, jest najzwyczajniej w świecie bardzo trudne. Dążąc do akceptacji przez rówieśników, wywołują tym samym u siebie lawinę negatywnych emocji, wpływającą na ich samopoczucie i samoocenę. U niektórych pojawiają się stany lękowe i depresyjne. - zwraca uwagę dr n. hum. Magdalena Nowicka z Uniwersytetu SWPS, ekspert kampanii Zrozumieć AZS. Smutek i lęk codziennością życia z AZS Aż 68% osób biorących udział w badaniu zadeklarowało, że z powodu choroby odczuwają ciągły lęk i strach. Głównie dotyczy on relacji rówieśniczych (83%) i szkoły (68%). Stres wywołany zaostrzeniem choroby i tym, w jaki sposób będzie ona odbierana przez innych, jest tak silny, że aż 49% badanych nastolatków w relacjach interpersonalnych doświadcza doznań somatycznych takich jak ból brzucha, potliwość, drżenie rąk czy uczucie mdłości. To niestety niejedyne konsekwencje ciężkiego przebiegu AZS u nastolatków. Od wielu lat eksperci zwracają uwagę, że im gorsze doświadczenia wynikające z przebiegu choroby (np. odrzucenie społeczne) i im większa przewlekłość objawów i ich natężenie, tym większe ryzyko rozwoju depresji. Najnowsze doniesienia empiryczne w tym względzie z 2021 roku wskazują na obecność poważnych objawów psychopatologicznych nawet u 78% dzieci i młodzieży z AZS. - zwraca uwagę dr n. hum. Magdalena Nowicka z Uniwersytetu SWPS. Potwierdzenia tych doniesień znalazły swoje odzwierciedlenie w wynikach badań. Zdecydowana większość ankietowanych doświadcza w związku z AZS oraz jego konsekwencjami objawów psychopatologicznych. W dużej mierze są to objawy typowe dla depresji klinicznej. Aż 73% badanych deklaruje utratę odczuwania przyjemności z wykonywania aktywności, które kiedyś przynosiły im przyjemność. 53% odczuwa smutek, a 63% - spadek energii. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż są to trzy kluczowe objawy depresji. Dla depresji młodzieńczej dość częstym objawem jest także złość i agresja skierowana na samego siebie. W przeprowadzonej ankiecie aż 63% badanych deklarowało doświadczania właśnie tych emocji. - dodaje. Często nie umiem odpowiedzieć sobie na pytanie czemu nie mogę wstać z łóżka, czy to bardziej przez ból fizyczny, czy coś psychicznie mnie powstrzymuje. Wiem, że to nie jest ok - mówi 12 letnia pacjentka, chorująca na AZS od 6 tygodnia życia. Wygląd skóry głównym powodem do wstydu AZS znacząco wpływa nie tylko na codzienne funkcjonowanie, frekwencję i wyniki w nauce, ale również na relacje z rówieśnikami. Aż 51% badanych doświadczyło przykrych sytuacji związanych z chorobą. Widoczne zmiany skórne przyciągają wzrok, wywołują obrzydzenie i powodują znaczne obniżenie samooceny pacjenta. Blisko 83% wstydzi się wyglądu swojej skóry. Bojąc się odrzucenia unikają interakcji społecznych. Ponad 81% obawia się negatywnej oceny rówieśników, a 60% ankietowanych odpowiedziało, że choroba utrudnia im nawiązywanie nowych kontaktów. Staram się zapomnieć o tej chorobie, ale ona cały czas ze mną jest. Najbardziej wstydzę się widocznych miejsc, poranionych rąk, które przyciągają spojrzenia innych. Kiedy poznaje kogoś nowego, boję się, ponieważ nie wiem jak ta osoba zareaguje na moją chorobę. Niejednokrotnie spotykałam się z wyzwiskami. Starsze klasy - one mnie najbardziej gnębiły: Widzieliście tę czerwoną dziewczynę? Jakbym nie istniała, nie miała charakteru, tylko choroba była moim charakterem. - żalem opowiada 12-latka. Szkoła, a życie z AZS Atopowe zapalenie skóry i nieustający świąd wpływają również na naukę. Przewlekłe zmęczenie spowodowane brakiem snu prowadzi do drażliwości, problemów z koncentracją, a to przekłada się na pogorszenie wyników w nauce. Z przeprowadzonego badania ankietowego wynika, że blisko 77% pacjentów ma problemy ze snem (trudności w zasypianiu, budzenie się w nocy z powodu świądu). Trudności pacjentom sprawiają najprostsze czynności, takie jak utrzymanie długopisu w popękanych, suchych dłoniach czy założenie odzieży. Dodatkowo liczne hospitalizacje i zwolnienia lekarskie generują nieobecności wykluczając ich z życia szkolnej społeczności. Bardzo często nie byłam wstanie wstać z łóżka, bo aż tak bolała mnie skóra. Nie wiedziałam, czy jak wstanę będę mogła iść do szkoły i czy będę mogła się ubrać i zrobić to, co miałam w planach. Życie z tą chorobą nie jest łatwe. Idąc do szkoły nie wiem czy nie uczuli mnie tam żaden środek czystości, a tego nie dam rady ominąć. AZS powodowało, że nie mogłam odrobić choćby zadania domowego, bo moje popękane ręce mi na to nie pozwalały. Nie dawałam rady przygotować się do kartkówki, ponieważ nie mogłam się skupić na tym co czytam przez uporczywy świąd. - wspomina 12-latka. Ponad 71% ankietowanych zadeklarowało, że z powodu choroby nie mogli uczęszczać na zajęcia w szkole, a 64% musiało zrezygnować z zajęć wychowania fizycznego lub innych zajęć sportowych, gdyż pot i aktywność fizyczna nasilały objawy AZS. Niestety trudności z jakimi muszą mierzyć się młodzi pacjenci z AZS nie zawsze spotykają się ze zrozumieniem szkoły. Szkoła nie jest z pewnością dla badanych instytucją wspierającą. Ponad połowa badanych (52%) uważa, że nauczyciele nie posiadają wystarczającej wiedzy na temat AZS. 80% badanych deklaruje brak wsparcia ze strony szkoły. Badani nisko oceniają również poziom wiedzy ze strony ich rówieśników. 64% uważa, iż ich rówieśnicy nie posiadają wystarczającej wiedzy na temat AZS. 70% widzi konieczność przeprowadzania w szkole zajęć edukacyjnych na temat AZS. - mówi dr n. hum. Magdalena Nowicka, Uniwersytet SWPS. „Zrozumieć AZS” to ogólnopolska kampania społeczna poświęcona atopowemu zapaleniu skóry (AZS), której celem jest zmiana percepcji społecznej dotyczącej AZS i zwrócenie uwagi na problemy, z jakimi każdego dnia muszą mierzyć się pacjenci cierpiący na tę chorobę oraz walka z wykluczeniem społecznym tych pacjentów. Kampania realizowana jest przez kluczowe organizacje działające na rzecz poprawy sytuacji pacjentów z chorobami skóry. Źródło:
Domowe sposoby na atopowe zapalenie skóry u dziecka. Atopowa skóra u dzieci wymaga odpowiedniej pielęgnacji. Jest ona jednym z najważniejszych elementów terapii. Należy zapobiegać nadmiernemu przesuszaniu się skóry. Istotną kwestią jest więc to, w czym kąpać dziecko z AZS. Szczególnie polecane są kosmetyki apteczne
1. Czym jest atopowe zapalenie skóry? Atopowe zapalenie skóry, zwane również AZS lub egzemą, to przewlekła choroba zapalna skóry. Jej cechą charakterystyczną jest silny świąd oraz nawracające okresy zaostrzenia1. Jednak właściwa pielęgnacja oraz znajomość czynników intensyfikujących objawy choroby, mogą pomóc w łagodzeniu zmian skórnych2. AZS może występować u dzieci nawet 10-krotnie częściej niż w grupie dorosłych3. Statystyki epidemiologiczne podają, że w Polsce na AZS choruje aż 4,7–9,2% dzieci, natomiast w grupie dorosłych 0,9–1,4% osób zmaga się z egzemą2. 2. Przyczyny atopowego zapalenia skóry Przyczyny atopowego zapalenia skóry do dziś nie zostały w pełni poznane. Dowody naukowe wskazują, że choroba jest wynikiem złożonych zależności pomiędzy czynnikami genetycznymi, środowiskowymi i immunologicznymi, z współistniejącym defektem bariery skórnej2,4,5. Genetyczne przyczyny atopowego zapalenia skóry Na rozwój AZS mają wpływ mutacje w genach odpowiadających za czynniki uczestniczące w procesach zapalnych oraz sprzyjające rozwojowi innych chorób m. in.: atopii, łuszczycy, astmy, reumatoidalnego zapalenia stawów, a nawet cukrzycy typu I4. U osób z AZS zaobserwowano, że filagryna (białko odpowiedzialne za działanie bariery ochronnej naskórka) – nie działa prawidłowo, co powoduje nadmierne wysuszenie skóry, przebieg choroby jest bardziej przewlekły oraz cięższy a samo AZS występuje wcześniej3-5. Wyniki badań nie pozostawiają złudzeń: jeżeli któryś z rodziców cierpi na AZS istnieje małe prawdopodobieństwo, że dziecku uda się uchronić przed chorobą3. Środowiskowe przyczyny atopowego zapalenia skóry Wśród czynników środowiskowych, które wpływają na rozwój oraz zaostrzenie objawów AZS są4,6: alergeny, zanieczyszczenie środowiska, zakażenia, temperatura (zarówno wysoka, niska, jak i jej zmiany), wilgotność powietrza, substancje drażniące oraz stres. Defekty na poziomie bariery naskórkowej (czyli tej najbardziej zewnętrznej części skóry) prowadzą do wielu niekorzystnych zjawisk4: utraty wody i związanej z tym suchości skóry, zwiększonej wrażliwości na bodźce łatwiejszej penetracji czynników drażniących. 3. Objawy atopowego zapalenia skóry Objawy AZS trudno przeoczyć, są niestety widoczne i wyjątkowo nieprzyjemne – wysypka, świąd, rumień i mocno przesuszona skóra (skóra atopowa „nie trzyma wody”), to wszystko sprawia, że walka z chorobą jest ciężka i długa4. Eksperci podzielili objawy AZS na4 większe: uczucie swędzenia skóry, charakterystyczna lokalizacja zmian skórnych (w zależności od wieku), przewlekły i nawrotowy przebieg, dodatni wywiad w kierunku rodzinnej atopii, oraz mniejsze: suchość skóry, uczucie swędzenia podczas pocenia, rogowacenie przymieszkowe, bądź rybia łuska, zwiększona podatność na zakażenia gronkowcem złocistym Staphyloccocus aureus, podwyższony poziom immunoglobuliny E-IgE, dodatnie wyniki testów skórnych z alergenami, natychmiastowe reakcje skórne, wczesny początek zmian, skłonność do nawrotowych zakażeń skóry, zaćma, przebarwienia powiek i zacienienia wokół oczu, nawrotowe zapalenie spojówek, nietolerancja niektórych pokarmów, nietolerancja wełny, zaostrzenie zmian skórnych po stresie, rasa kaukaska (biała), rumień twarzy, objaw Dennie-Morgana (dodatkowy fałd skórny poniżej dolnej powieki)2. Umiejscowienie obszarów zmienionych chorobowo i cechy choroby zależą w pewnym stopniu od wieku pacjenta4: u niemowląt zmiany obejmują najpierw twarz, a następnie rozszerzają się na szyję oraz tułów; od 1. roku życia zmiany skórne dotyczą zgięć stawowych (głównie podkolanowych, łokciowych, fałdu szyjnego, nadgarstkowych i skokowych), podobnie dzieje się u nastolatków; w przypadku osób dorosłych zmiany zapalne skóry mogą być rozsiane. Jak na podstawie objawów diagnozuje się atopowe zapalenie skóry?4 Rozpoznania choroby dokonuje się na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego, stosując kryteria opracowane przez dermatologów Jona Hanifina i Georga Rajkę. Chorobę diagnozuje się, gdy u pacjenta występują co najmniej trzy z większych i trzy z mniejszych objawów (o których mowa w punkcie 3.). Badania laboratoryjne w diagnozowaniu AZS4 Dermatolodzy zalecają też często wykonanie dodatkowych badań, pomocnych w postawieniu prawidłowej diagnozy. Są to: określenie poziomu ogólnego IgE, określenie poziomów specyficznego IgE, testy skórne i płatkowe. Co zaostrza objawy w przypadku atopowego zapalenia skóry? Drapanie zmian zapalnych zaostrza objawy choroby AZS manifestuje się intensywnym świądem, a wysoka wrażliwość skóry wraz z współistniejącym stanem zapalnym są przyczyną drapania. To niestety dodatkowo zaostrza nasilenie objawów. Pojawia się również łuszczenie naskórka, zaczerwienienie i pogrubienie skóry, a nawet jej przyciemnienie, a także zwiększa się ryzyko rozwoju zakażenia i powstania blizn1,5,7. Stresujące sytuacje niekorzystnie wpływają na Mogą zwiększać świąd oraz ryzyko powstania rumienia lub pokrzywki. Atopowa skóra nie lubi również wysokich temperatur, gorącej wody i zbyt długich Chorzy cierpiący na AZS powinni brać kąpiel, a jeszcze lepiej prysznic, w letniej wodzie1, w przypadku ekspozycji na działanie promieni słonecznych brak jest jednoznacznych rekomendacji, jednakże obserwowalny jest korzystny wpływ na nasilenie objawów (łagodzący)7-9. Jednakże w nielicznych przypadkach zdarza się nietolerancja na promieniowanie słoneczne9. Skóra alergiczna nie lubi również szorstkich i podrażniających ją Najlepszym wyborem będzie delikatna bawełna. Warto pamiętać, że osoby chore na AZS źle reagują na ubrania wykonane z wełny1. Objawy zaostrzać może również obecność roztoczy w domu1,4 Warto usunąć z niego wszystkie gromadzące kurz przedmioty, dywany, długie i ciężkie zasłony meble wyściełane materiałem9. Skóra atopowa może źle reagować na niektóre perfumy, dając objawy zaostrzenia10 Od kilku lat głośno mówi się o negatywnym wpływie zanieczyszczeń środowiska4 Związki chemiczne wchodzące w skład zanieczyszczeń uszkadzają naturalne mechanizmy odpornościowe i ułatwiają przenikanie alergenów do organizmu człowieka4 Objawy AZS zaostrza również nieodpowiednia W krajach wysoko uprzemysłowionych udowodniono, że spożywanie w tygodniu co najmniej trzech posiłków typu fast food sprzyja rozwojowi AZS11. Wśród dzieci z AZS najczęściej obserwowano uczulenie na jajo kurze 11. 4. Leczenie atopowego zapalenia skóry Pacjenci, u których zdiagnozowano AZS powinni zdawać sobie sprawę z faktu, że leczenie schorzenia jest długotrwałe i rzadko prowadzi do całkowitej eliminacji choroby2,4. Ze względu na przewlekły charakter i skomplikowaną patogenezę AZS, terapia jest bardzo trudna. Lekarze koncentrują się głównie na profilaktyce, łagodzeniu objawów schorzenia, leczeniu miejscowym i ogólnym oraz poprawie jakości życia chorego2,4. Bardzo istotna jest edukacja pacjentów dotycząca pielęgnacji skóry, stosowanie miejscowo leków immunomodulujących, leków przeciwhistaminowych lub przeciwinfekcyjnych, a bywa, że konieczne staje się włączenie leczenia systemowego (ogólnoustrojowego), fototerapii lub leczenia biologicznego2,4. Metody są dobierane odpowiednio w zależności od aktywności choroby, lokalizacji zmian czy odpowiedzi na dotychczasowy sposób leczenia2. Leczenie miejscowe atopowego zapalenia skóry2,4 Ten rodzaj leczenia jest skuteczny w przypadku zdecydowanej większości chorych. Jego celem jest zmniejszenie uczucie swędzenia oraz regeneracja skóry, uszkodzonej w wyniku AZS. W leczeniu zewnętrznym stosuje się maści i inne preparaty zawierające glikokortykosteroidy, inhibitory kalcyneuryny, antybiotyki, leki przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe. Leki steroidowe, sterydy – czy są skuteczne?2,4 W przypadku stosowania leków steroidowych warto pamiętać o tym, że ich stosowanie daje szybki, lecz krótkotrwały efekt. Pamiętajmy również, że te preparaty powinny być stosowane wyłącznie na zlecenie lekarza i zgodnie z jego wskazówkami. Kremy, balsamy i maści na atopowe zapalenie skóry2,4,12 Oprócz leczniczych maści w terapii miejscowej AZS stosuje się również kremy, balsamy i maści, których podstawowym celem jest nawilżenie skóry i przywrócenie jej fizjologicznej flory bakteryjnej. Ważnym elementem leczenia miejscowego AZS jest odbudowa struktury bariery naskórkowej, która nie funkcjonuje prawidłowo u chorych, a przez to substancje drażniące i alergeny mają łatwiejszą drogę wnikania w głąb skóry i wywoływania reakcji zapalnej. W tym celu stosuje się specjalistyczne preparaty, zawierające ceramidy i lipidy o strukturze lamelarnej, które wbudowują się w naskórek. Leczenie ogólne atopowego zapalenia skóry2,4 W ciężkich i opornych na leczenie przypadkach choroby stosuje się głównie systemowe glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne, leczenie biologiczne. Leczenie uzupełniające atopowego zapalenia skóry Fotorerapia2,4,12,13 Fototerapia – jest metodą leczenia zarezerwowaną dla ciężkich przypadków AZS. Światło ultrafioletowe (w szczególności promieniowanie UVA i UVB) łagodzi objawy AZS. W przypadku niemowląt i dzieci młodszych nie jest zalecana. Przy stosowaniu tego rodzaju leczenia wymagana jest duża ostrożność, gdyż fototerapia może mieć działanie kancerogenne. Suplementacja2 Przypuszcza się, że suplementacja witaminami D oraz E, może być pomocna w leczeniu AZS, jednakże zastosowanie to wymaga potwierdzenia w badaniach klinicznych. Wsparcie psychologa i umiejętność radzenia sobie ze stresem jako element terapii AZS Chorzy cierpiący na atopowe zapalenie skóry mogą nie tylko odczuwać kompleksy z powodu zmian skórnych, ale również doświadczać problemów wynikających z przewlekłego trwania choroby czy rygor, jaki narzuca unikanie zaostrzeń. Ponadto obniżona jakość życia, zaburzenia snu czy zawstydzenie spowodowane chorobą skutkują rozwojem stresu, który jedynie wzmaga nasilenie choroby1,4,5 Pomoc psychologa jak i aktywne wykonywanie ćwiczeń mających na celu zmniejszenie odczucia stresu zdają się wspomóc terapię AZS i złagodzić nasilenie objawów1,14. Z domowych sposobów poleca się: yogę, medytację, spacery czy nawet oglądanie Domowe sposoby na atopowe zapalenie skóry Podstawą leczenia AZS jest odpowiednia pielęgnacja skóry, która powinna trwać równolegle do zalecanej przez lekarza terapii4. Celem pielęgnacji skóry jest odtworzenie funkcjonowania bariery skórnej. Pielęgnacja ta opiera się na:1,2 stosowaniu preparatów nawilżających i natłuszczających (gęste kremy) co najmniej dwa razy dziennie (dobrze jest stosować dermokosmetyki o pH=5,5) bez substancji drażniących w składzie; kąpiele lecznicze z dodatkiem olejów naturalnych czy mineralnych oraz stosowanie łagodnych środków myjących; odpowiednia higiena osobista – kąpiele/prysznice do 5 minut w temperaturze pokojowej, po których skóra jest osuszana bez pocierania ręcznikiem; unikanie czynników nasilających objawy AZS np.: szybkie zmiany temperatury, stres, wełniane ubrania; podjęcie działań mających na celu zmniejszenie ilości roztoczy domowych. 5. Skóra atopowa – pielęgnacja oraz sposoby łagodzenia swędzenia i innych dolegliwości Pierwsza linia leczenia określana jest mianem „terapii podstawowej” i obejmuje edukację pacjenta, działania profilaktyczne, pielęgnację skóry oraz stosowanie emolientów2. Oprócz terapii farmakologicznej lekarz może zalecić wprowadzenie w życie dobrych nawyków, które są w stanie złagodzić objawy AZS i znacząco poprawić jakość życia chorego. Należy do nich unikanie czynników drażniących, takich jak: wełna, kosmetyki niedostosowane dla chorych AZS, dym tytoniowy, kurz czy chlorowana woda w okresie W przypadku pielęgnacji skóry, należy wziąć pod uwagę następujące elementy1: unikanie drapania się, stosowanie krótkich kąpieli z zastosowaniem mydła nawilżającego, stosowanie miękkiego ręcznika, nawilżającego kremu lub płynu kosmetycznego po kąpieli (w momencie, gdy skóra jest jeszcze wilgotna), regularne nawilżanie skóry, noszenie bawełnianych ubrań i unikanie ubrań obcisłych oraz szorstkich, stronienie od nagłych zmian temperatury, unikanie przegrzewania się, podwójne płukanie prania w celu pozbycia się środków piorących, przeciwdziałanie roztoczom, właściwe radzenie sobie ze stresem. Świąd jest głównym objawem AZS i problemem, na który najczęściej skarżą się chorzy. Czasami trudno jest poskromić chęć podrapania się po zmianach skórnych, jednak to powoduje ich Czym kierować się przy wyborze kosmetyków drogeryjnych w przypadku AZS? U osób z atopowym zapaleniem skóry to kosmetyki najczęściej powodują podrażnienia. Dlatego najlepiej zapytać lekarza lub farmaceutę o poradę. Dobór kosmetyków i znajomość ich składów jest bardzo ważny, gdyż różna jest wrażliwość na składniki wśród pacjentów z Zaleca się stosowanie delikatnych, nieperfumowanych środków myjących, które nie wysuszają i nie ściągają Osoby cierpiące na AZS skarżą się często na podrażnioną skórę w okolicach oczu. Jest ona szczególnie delikatna, dlatego warto zwracać uwagę czy produkty kosmetyczne mogą być stosowane na wrażliwe Na co zwrócić uwagę kupując ubrania? Chorzy na AZS powinni unikać obcisłych ubrań i bielizny nieprzepuszczającej powietrza. Zaleca się kupowanie przewiewnej i bawełnianej odzieży, a także unikanie produktów wełnianych, które silnie podrażniają skórę1,16. Należy też pamiętać o tym, że każdy nowo zakupiony element garderoby powinien przed założeniem zostać wyprany. Pozwoli to pozbyć się szkodzących substancji chemicznych dodawanych w trakcie produkcji odzieży. Aby uniknąć podrażnienia wywołanego przez detergenty należy korzystać ze sprawdzonych środków do prania i dokładnie, nawet kilkukrotnie, wypłukać Aktywność fizyczna i basen a atopowe zapalenie skóry Z powodu atopowego zapalenia skóry nie należy rezygnować z aktywności fizycznej. Jednakże pot może powodować zaostrzanie zmian, dlatego po treningu należy jak najszybciej umyć i nawilżyć skórę. W przypadku pływania, należy ograniczać kąpiel w chlorowanej wodzie, szczególnie w okresie Opalanie i solarium a atopowe zapalenie skóry Mimo, że w leczeniu atopowego zapalenia skóry często rekomenduje się światłoterapię promieniami UVA i UVB, to jednak zalecany jest zdrowy rozsądek co do ekspozycji na działanie promieni słonecznych15. U niektórych pacjentów promieniowanie słoneczne przynosi poprawę, jednak upał powoduje potliwość, co zwiększa ryzyko zaostrzenia1. 6. Atopowe zapalenie skóry u dzieci2-4 Dzieci stanowią najliczniejszą grupę chorych na AZS, gdyż znakomita większość przypadków AZS (90%) rozwija się do 5 roku życia i może dotyczyć do 20% dzieci. Atopowe zapalenie skóry u niemowląt i najmłodszych dzieci wiąże się najczęściej z uczuleniem na białka mleka krowiego i jaja kurzego, z kolei u starszych dzieci z uczuleniem na alergeny zwierzęce i pochodzące z powietrza. Cechą szczególną jest lokalizacja zmian chorobowych: u niemowlaków zmiany z okolicy twarzy stopniowo rozszerzają się na szyję i tułów. Około zmiany skórne dotyczą zgięć stawowych, głównie podkolanowych, łokciowych, nadgarstkowych, skokowych oraz fałdu szyjnego. Schemat postępowania leczniczego opiera się na odpowiednich zabiegach profilaktycznych oraz stosowaniu preparatów łagodzących stany zapalne skóry, do których należą: miejscowe glikokortykosteroidy, leki immunomodulujące stosowane miejscowo, leki przeciwhistaminowe. W cięższych przypadkach ma zastosowanie terapia systemowa, fototerapia czy leczenie biologiczne. Atopowe zapalenie skóry u niemowląt Atopowe zapalenie skóry u niemowląt cechuje się uczuciem swędzenia, ostrym stanem zapalnym skóry, obecnością sączących się zmian grudkowo-wysiękowych wraz z tendencją do nadkażeń bakteryjnych4. Najczęściej w tym wieku AZS rozwija się na podłożu alergicznym2,17,18. Zmiany skórne zlokalizowane są głównie na twarzy, owłosionej skórze głowy, okolicach płatków usznych i na kończynach4. W postaciach choroby o dużym nasileniu zmiany są rozsiane, a stany zapalne dotyczą okolic tułowia oraz w innych okolic W tej grupie wiekowej głównymi czynnikami związanymi z występowaniem AZS jest alergia pokarmowa (dotyczy 20-40%) i najczęściej związana jest z nadwrażliwością na białka mleka krowiego i jajka kurzego2. W związku z pokarmowym podłożem AZS w wieku niemowlęcym zaleca się wydłużenie karmienia piersią, a w przypadku pojawienia się zmian skórnych, wprowadzenie odpowiedniej diety. Nowe pokarmy powinny być dodawane stopniowo i Podstawą leczenia jest odpowiednia pielęgnacja skóry dziecka połączona z unikaniem czynników mogących zaostrzać objawy AZS2,4. AZS bardzo niekorzystnie wpływa na jakość życia osób chorych. Złożone przyczyny tej choroby oraz jej przewlekły charakter sprawiają, że w osiągnięciu sukcesu leczniczego dużą rolę odgrywa nie tylko doświadczenie lekarza prowadzącego, ale także ścisła z nim współpraca i przestrzeganie zaleceń2. BIBLIOGRAFIA 1 Change Healthcare. Dermatitis: Atopic (Eczema). Adult Advisor 2 Nowicki R i wsp. Atopowe zapalenie skóry – aktualne wytyczne terapeutyczne. Stanowisko ekspertów Sekcji Dermatologicznej Polskiego Towarzystwa Alergologicznego i Sekcji Alergologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Alergologia Polska - Polish Journal of Allergology 2016; 3: 18-28. 3 Schwartz RA. Pediatric Atopic Dermatitis Clinical ( 4 Milan M, Mijas J. Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka. Nowa Pediatr 2017; 21: 114-122. 5 Weston WL, Howe W. Atopic dermatitis (eczema): Pathogenesis, clinical manifestations, and diagnosis – UpToDate. Topic 1729 Version 6 Baran A. Jakie są najczęstsze przyczyny atopowego zapalenia skóry w zależności od wieku dziecka? ( 7 Radack KP i wsp. A Review of the Use of Tanning Beds as a Dermatological Treatment. Dermatol Ther (Heidelb). 2015 Mar; 5(1): 37–51 8 Patrizi A i wsp. The effect of summer holidays and sun exposure on atopic dermatitis. G Ital Dermatol Venereol 2009; 144: 463-466. 9 Kuna P. Postępowanie lecznicze w atopowym zapaleniu skóry. Terapia 2003; 135: 22-27. 10 Arkwright PD. Management of Difficult-to-Treat Atopic Dermatitis. J Allergy Clin Immunol: In Practice 2013; 1: 142-151. 11 Machnica Ł. Znaczenie diety w atopowym zapaleniu 123378,znaczenie-diety-w-atopowym-zapaleniu-skory ( 12 Weston WL, Howe W. Patient education: Atopic dermatitis (eczema) (Beyond the Basics) – UpToDate. Topic 7638 Version 13 Weston WL, Howe W. Treatment of atopic dermatitis (eczema). UpToDate. Topic 1730 Version 14 Arndt J. Stres a atopowe zapalenie skóry. Dermatologia po Dyplomie 2010; 1: 9-16 15 Skiba A i wsp. Praktyczne aspekty opieki nad dzieckiem chorym na atopowe zapalenie skóry: rola współpracy personelu medycznego z pacjentem i jego rodzicami. Edukacja i dieta Pielęgniarstwo XXI wieku 2016; 15: 29-32. 16 ACAAI. Eczema (Atopic Dermatitis). ( 17 Baran E i wsp. Postępowanie diagnostyczno-profilaktyczno-lecznicze w atopowym zapaleniu skóry. Konsensus grupy roboczej specjalistów krajowych ds. dermatologii i wenerologii oraz alergologii. Przew Lek 2005; 1: 28-49. 18 Chevallier L. Atopowe Zapalenie Skóry. W: 60 zaleceń dietetycznych w wybranych stanach chorobowych. Wydanie II, 2015, Edra Urban & Partner.
Atopowe zapalenie skóry jest przewlekłą chorobą, która objawia się nadmierną reaktywnością skóry na różne bodźce. Niestety jest to bardzo powszechna choroba i szacuje się, że obecnie występuje u około dwudziestu procent dzieci i od jednego do nawet pięciu procent osób dorosłych, w zależności od tego, na jakie badania
Atopowe zapalenie skóry twarzy – pielęgnacja cery atopowej 8 min. czas czytania Atopowe zapalenie skóry to z pewnością pojęcie, które znane jest wielu osobom, nawet tym, które osobiście nie doświadczyły jego objawów. Wiąże się to z faktem, że rośnie nasza świadomość na temat tego schorzenia, co wiąże się poniekąd z tym, że coraz większa jest także liczba zachorowań. AZS jest niezwykle powszechnie spotykane, a na dodatek ma charakter przewlekły, co oznacza, że niemożliwe jest trwałe wyciszenie jego objawów. Dużą rolę w redukowaniu symptomów odgrywa z pewnością właściwa pielęgnacja. Jak dobrać kosmetyki, kiedy dotknęło nas atopowe zapalenie skóry twarzy? Atopowe zapalenie skóry – przyjrzyjmy mu się bliżej W ostatnim czasie atopowe zapalenie skóry zyskało miano choroby cywilizacyjnej, co jest spowodowane coraz większą liczbą odnotowanych przypadków. Według statystyki z objawami tej choroby mierzy się co najmniej ok. 1,5% populacji osób dorosłych i nawet do 10% dzieci. Niestety to wśród najmłodszych najczęściej rozpoznaje się to schorzenie, wobec czego AZS na twarzy u niemowlaka jest dość częstym zjawiskiem. Ale czym właściwie jest AZS? To przypadłość o podłożu alergicznym, u której podstaw leży niewłaściwa odpowiedź naszego organizmu na czynniki zewnętrzne, zwane też po prostu alergenami. W wyniku styczności z nimi – nawet jeżeli jest ona niewielka – w ciele następuje gwałtowny wzrost przeciwciał IgE, których zadaniem jest zwalczenie „intruza”. Skutkiem tego na skórze pojawiają się liczne symptomy, które bywają bardzo uciążliwe w codziennym życiu. Atopowe zapalenie skóry jest nie tylko uporczywą dolegliwością pod względem fizycznym, ponieważ z równą siłą oddziałuje również na zdrowie psychiczne, wywołując ogólny dyskomfort, pogorszenie samopoczucia, a nierzadko i poważne kompleksy. Niestety trzeba zaznaczyć, że ze względu na przewlekły przebieg atopowe zapalenie skóry nie jest chorobą, którą można wyleczyć całkowicie. Możemy wyróżnić dwa jej stadia: momenty, kiedy objawy ulegają zaostrzeniu, oraz te okresy, kiedy ulegają one niemal całkowitemu wyciszeniu. Leczenie opiera się zatem na minimalizowaniu dyskomfortu i zapobieganiu występowania reakcji alergicznych. Przyczyny AZS To, co w dużej mierze utrudnia walkę z atopowym zapaleniem skóry, to przede wszystkim fakt, że wciąż nie odkryto, co jest konkretną przyczyną tego schorzenia. Z pewnością dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne, ponieważ, jak wykazały liczne badania, prawdopodobieństwo zachorowania u dziecka gwałtownie wzrasta, jeżeli chociaż jedno z rodziców zmaga się z tym schorzeniem. Oprócz tego zwiększone ryzyko zauważa się u osób zamieszkujących duże aglomeracje miejskie, jako że w takich miejscach poziom zanieczyszczeń powietrza jest znacznie większy, wobec czego ekspozycja na nie jest bardziej intensywna. Co wpływa na zaostrzenie objawów AZS? • częsty i silny stres; • wahania temperatury; • inne warunki atmosferyczne, takie jak mocne nasłonecznienie, wiatr, mróz; • alergeny pokarmowe – do najczęściej uczulających zaliczamy mleko, jaja oraz orzechy; • kontakt z substancjami drażniącymi – obecnymi zarówno w niektórych kosmetykach, jak i w środkach czystości; • roztocza. Dodatkowo, w przypadku niemowląt, coraz częściej mówi się o tym, że do AZS może prowadzić przesadna higiena. Jeśli maluch jest wychowywany w środowisku, z którego za wszelką cenę eliminuje się każdy alergen, jego układ immunologiczny nie jest w stanie prawidłowo się rozwinąć i wzmocnić, wobec czego gwałtownie reaguje na każdą ingerencję z zewnątrz. W związku z tym, jeżeli dostrzegamy AZS na twarzy u dziecka, nie należy od razu nadmiernie panikować – przede wszystkim należy skontaktować się z lekarzem, który doradzi nam, jakie podjąć kolejne kroki. Skóra atopowa – czym się charakteryzuje? To, co mimo wszystko możemy zaliczyć do plusów, to fakt, że AZS daje bardzo charakterystyczne objawy, w związku z tym dość trudno je przeoczyć. Oczywiście atopowe zapalenie skóry bywa mylone z innymi schorzeniami, takimi jak chociażby łuszczyca czy łojotokowe zapalenie skóry, jednak dokładne poznanie przebiegu choroby może nam znacząco ułatwić rozpoznanie. Oprócz tego pamiętajmy, że to specjalista stawia ostateczną diagnozę. Dlatego też nie warto wyciągać pochopnych wniosków. Przede wszystkim skóra atopowa wyróżnia się bardzo silnym przesuszeniem, co nierzadko prowadzi do jej łuszczenia. Często jest również obecne zaczerwienienie, któremu dodatkowo towarzyszy nadmierna szorstkość. To, co najbardziej doskwiera wielu pacjentom, to uporczywy świąd, który nasila się szczególnie wieczorami i w nocy, wpływając bezpośrednio na jakość snu chorego. Co więcej, swędzenie niestety prowokuje drapanie, co z kolei może prowadzić do poważnych uszkodzeń naskórka i powstawania silniejszych podrażnień. Można zatem powiedzieć, że sami zataczamy koło, nie mogąc sobie poradzić z dyskomfortem. Co więcej, atopowemu zapaleniu skóry często towarzyszą też grudki, krostki, sączące się pęcherze, a także nadżerki i przeczosy. Niedoskonałości tego typu często są rozległe, na dodatek mogą ulegać procesowi lichenizacji, który polega na znacznym pogrubieniu naskórka. Skóra w takich miejscach wyraźnie różni się od zdrowych fragmentów. Objawy AZS a wiek chorego Godnym odnotowania jest fakt, że w zależności od tego, w jakim wieku jest pacjent, zmiany skórne towarzyszące AZS mogą być zlokalizowane w nieco innych miejscach na ciele. Przedstawia się to w sposób następujący: • u niemowląt do 2. roku życia zmiany są najczęściej zlokalizowane na twarzy, na tułowiu, a czasem też na ramionach i nogach; • u dzieci między 3. a 11. rokiem życia objawy atopowego zapalenia skóry są najbardziej zauważalne na zgięciach kończyn (nadgarstki, łokcie, kolana); • u nastolatków i dorosłych dostrzega się zmiany atopowe na twarzy, na górnych częściach ramion i pleców, a do tego na wierzchach dłoni i stóp. Atopowe zapalenie skóry na twarzy Skóra atopowa na twarzy jest o tyle uciążliwa, że nawet w chłodniejsze dni nie sposób ją zakryć, co z kolei prowadzi do kompleksów, a nierzadko nawet do stanów depresyjnych. Na skutek choroby twarz jest zaczerwieniona i przesuszona, łuszczy się i łatwo ulega stanom zapalnym, które mogą powodować ból. I tutaj odczuwalne jest silne swędzenie. Zdarza się też miejscowa opuchlizna, a nawet lekkie krwawienie z uszkodzonych fragmentów skóry. W wielu przypadkach mamy do czynienia z AZS na policzkach, choć równie często zmiany są zlokalizowane na linii włosów. Nawet jeżeli uda nam się w dużej mierze poradzić sobie z atopowym zapaleniem twarzy, nie oznacza to, że nasza cera natychmiast powróci do zdrowego wyglądu. Również w fazach remisji atopia na twarzy powoduje, że skóra jest nierównomierna, przesuszona i szorstka. Ponieważ wykazuje skłonności do podrażnień, często pęka, czasem do tego stopnia, że może pojawić się krew. Trudno zatem w takich przypadkach mówić o prawdziwym komforcie i poprawie samopoczucia, nie wspominając już o momentach, w których chcielibyśmy nałożyć makijaż i nieco zatuszować objawy. Ze względu na łuszczenie i suchość kosmetyki kolorowe mogą nie prezentować się zbyt estetycznie, gorzej będzie też z ich trwałością. Poza tym, jeśli nie zostaną odpowiednio dobrane, mogą jedynie zaostrzyć symptomy, zamiast faktycznie pomóc nam je zwalczyć. Zastanawiasz się, czy doskwiera Ci atopowe zapalenie skóry twarzy? Zdjęcia dostępne w internecie mogą stanowić dla Ciebie cenne źródło informacji. Porównując je ze zmianami, które dostrzegasz na własnej cerze, prawdopodobnie uda Ci się trafnie rozpoznać chorobę. Niemniej w takich sytuacjach zawsze warto zgłosić się do dermatologa, szczególnie jeśli dotychczas nie mieliśmy doświadczenia z AZS, w związku z czym nie wiemy, jak postępować ani z czym dokładnie wiąże się to schorzenie. Atopowe zapalenie skóry twarzy u dorosłych, ale też u dzieci może mieć różnoraki charakter, a co za tym idzie, porada specjalisty będzie tutaj nieoceniona. Atopowa skóra twarzy – jak sobie z nią poradzić? Oczywiście warto tutaj zwrócić uwagę na leczenie farmakologiczne, jakie zwykle jest proponowane w przypadku atopowego zapalenia skóry. Twarz jest dla nas newralgicznym punktem, gdzie objawy mogą być szczególnie trudne do usunięcia. Jeśli zatem lekarz uzna, że inne sposoby zawiodły, z pewnością przepisze nam odpowiednie środki. Należą do nich przede wszystkim glikokortykosteroidy, antybiotyki, a do tego leki przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe, które mogą mieć postać np. maści i żeli. Dodatkowo zdarza się, że zalecana jest tzw. fototerapia, czyli zabieg polegający na naświetlaniu promieniowaniem UVA i UVB. Tę metodę wykorzystuje się jednak wyłącznie wtedy, gdy AZS jest bardzo nasilone. Choć farmakologia bywa bardzo skuteczna w zakresie leczenia atopowego zapalenia skóry, nie zapominajmy, że dużą rolę odgrywają także nasze codzienne nawyki. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj dieta. Powinniśmy w miarę możliwości unikać spożywania uczulających produktów. Ważne jest, by pić odpowiednią ilość wody dziennie, co pozwoli nawilżyć skórę od środka, a do tego zadbać o to, by w naszym jadłospisie nie zabrakło ważnych witamin i minerałów, szczególnie witaminy D oraz E. Atopowe zapalenie skóry na policzkach i innych partiach twarzy z pewnością wymaga delikatnego postępowania, które ma za zadanie maksymalnie zredukować kontakt z substancjami potencjalnie drażniącymi. Dlatego trzeba pamiętać, żeby regularnie prać pościel i ręczniki, na dodatek w łagodnych środkach piorących. Bezwzględnie trzeba mieć też pod ręką wszelkie kosmetyki ochronne, które pozwolą ograniczyć wpływ słońca, wiatru czy mrozu. No właśnie – kosmetyki. Z pewnością każdy się zgodzi, że to pielęgnacja jest bardzo istotna w przypadku AZS. Twarz potrzebuje na dodatek szczególnej troski, jako że skóra w tym obrębie naszego ciała jest z natury cieńsza i delikatniejsza. Atopowe zapalenie skóry – pielęgnacja twarzy Na początku warto podkreślić, czego nie lubi skóra atopowa. Twarz z całą pewnością nie powinna być poddawana agresywnym zabiegom myjącym. Dlatego też, jeśli wybieramy produkty do codziennego oczyszczania, unikajmy takich, które w swoim składzie zawierają silne detergenty. Niewskazane jest również peelingowanie, a już zwłaszcza z wykorzystaniem formuł zawierających ostre drobinki, które mogą poważnie uszkodzić już i tak nadwyrężony naskórek. Co jest natomiast konieczne, kiedy w grę wchodzi atopowa cera? Nawilżanie i natłuszczanie. To absolutne podstawy, ponieważ tylko w ten sposób będziemy w stanie wzmocnić naturalną barierę hydrolipidową skóry twarzy, wspomóc jej regenerację, a do tego zredukować szorstkość i suchość. Na szczególną uwagę zasługują tutaj emolienty, które są wyjątkowymi substancjami. Otulają one skórę ochronnym płaszczem, dzięki czemu zabezpieczają ją przed wpływem czynników zewnętrznych i utratą wody. Pamiętając o regularnym nawilżaniu, będziemy w stanie nie tylko zmniejszyć zaczerwienienie i nierówności skóry, ale też zminimalizować uciążliwy świąd. Dlatego też po kosmetyki nawilżające i natłuszczające warto sięgać nawet kilka razy w ciągu dnia, co z pewnością pozwoli nam odzyskać komfort. Pielęgnacja skóry atopowej powinna rozpocząć się od łagodnego oczyszczania. Istotne jest, by regularnie usuwać z powierzchni skóry bakterie i zanieczyszczenia, które mogą bezpośrednio przyczyniać się do zaostrzenia zmian. Jednocześnie warto pamiętać, by w tym celu korzystać z kosmetyków bezpiecznych. Sprawdzi się tutaj produkt od La Roche-Posay Lipikar żel myjący, przeznaczony do oczyszczania zarówno twarzy, jak i całego ciała. Jest od przeznaczony dla niemowląt, dzieci i dorosłych. Jego formuła została wzbogacona o niacynamid oraz olej z masłosza, co sprawia, że skóra zostaje delikatnie oczyszczona, a do tego odżywiona i ukojona. Równie skuteczną alternatywą będzie krem myjący do skóry wrażliwej Lipikar Syndet AP+ - ultradelikatny, bezzapachowy krem myjący. W jego składzie również znalazł się kojący niacynamid, a do tego odżywcze masło shea i przynosząca vulgę woda termalna La Roche-Posay. Dodatkowo nie zabrakło tu Aqua Posae Filiformis, ekskluzywnego składnika aktywnego. Lipikar Syndet AP+ znakomicie nawilża, łagodzi podrażnienia i redukuje uczucie swędzenia. No dobrze, a co po wyjściu z wanny czy spod prysznica? Tutaj do akcji może wkroczyć Lipikar Baume AP+M balsam do bardzo suchej skóry. Będzie on znakomitym uzupełnieniem wymienionych wcześniej produktów, ponieważ jego formuła również opiera się na niacynamidzie, maśle shea, Aqua Posae Filiformis oraz wodzie termalnej La Roche-Posay. Balsam bardzo szybko się wchłania, nie pozostawiając po sobie tłustej warstwy. Przede wszystkim jednak przynosi ulgę, przeciwdziałając swędzeniu i nawrotom atopii, a ponadto przywracając równowagę mikrobiomu skóry. A skoro już o swędzeniu mowa, warto mieć też pod ręką kosmetyk do zadań specjalnych, który przywróci nam komfort zawsze wtedy, gdy będziemy tego potrzebować. Chodzi o balsam w sztyfcie Lipikar Stick AP+, poręcznym produkcie, który można nakładać w dowolne miejsce na twarzy i ciele, które potrzebuje ukojenia. Doskonale łagodzi uciążliwe swędzenie i szybko się wchłania, nie brudząc ubrań. Będzie świetnym rozwiązaniem zarazem w domowej pielęgnacji, jak i w podróży. Cera atopowa – porady pielęgnacyjne Dobór właściwych kosmetyków to bez wątpienia klucz do utrzymania zdrowej skóry, która nawet w przypadku AZS może wyglądać zdrowo i pięknie. Poniżej przedstawiamy dodatkowe wskazówki pielęgnacyjne, które pozwolą jeszcze lepiej zatroszczyć się o cerę atopową. • Kosmetyki do pielęgnacji skóry atopowej najlepiej trzymać w lodówce – niska temperatura kremu lub mleczka przyniesie dodatkową ulgę w przypadku silnego swędzenia. • W nocy należy zadbać o nieco chłodniejszą temperaturę powietrza w pomieszczeniu, która ograniczy pocenie, a tym samym zmniejszy ryzyko swędzenia i podrażnienia skóry. • Przy AZS makijaż nie stanowi przeciwwskazania, aczkolwiek należy zadbać o to, by stosowane kosmetyki do makijażu były dostosowane do potrzeb skóry wrażliwej, np. podkład do twarzy La Roche-Posay Toleriane Teint. • W przypadku gdy bardzo dokucza nam swędzenie skóry, lepszym wyjściem będzie jej delikatne oklepywanie niż drapanie – w ten sposób przyniesiemy skórze ulgę, ale nie narazimy jej na niepotrzebne uszkodzenia. • Po umyciu twarzy należy ją delikatnie osuszyć poprzez przyłożenie do niej miękkiego ręcznika – zdecydowanie nie należy intensywnie pocierać nim o skórę. Trzeba też unikać podrażnień mechanicznych wywoływanych np. przez szorstkie gąbki do mycia. Pielęgnacja skóry atopowej na twarzy – podsumowanie Atopowe zapalenie skóry twarzy niestety wiąże się z wieloma dolegliwościami, które, ze względu na przewlekłość choroby i jej tendencje do nawracania, pozostaną z nami przez całe życie. Nie oznacza to jednak, że nie możemy się z nimi zaprzyjaźnić poprzez sprawienie, że nasza cera atopowa będzie mniej szorstka i przesuszona. Warto pozostawać pod stałą opieką dermatologa, a do tego jak najszybciej wprowadzić istotne zmiany w codziennym życiu, które dotyczą także pielęgnacji. Sięgajmy po sprawdzone i łagodne kosmetyki, które będą skórę nawilżać i natłuszczać, co przyspieszy procesy regeneracyjne, a do tego wzmocni naturalną barierę ochronną.1lTYk.